Buradan Süleymaniye Camii`ne ve külliyesine doğru yürüyeceğiz, ama ondan önce çevre hakkında birkaç şey söylemek gerekiyor. Süleymaniye`de görece çok sayıda eski ahşap ev kaldığı için burası bir zaman önce SİT alanı haline getirilmişti. Türkiye`nin koruma kanunlarında, eski eserler tarihi değerlerine göre sınıflara ayrılır.

Birinci dereceden eserler olduğu gibi restora edilmelidir; ama "ikinci derece" syılanlar, cephenin özgün biçimi korunarak yeniden ve betondan da yapılabilir, orjinali ahşapsa üstü tahta kaplanır. Şimdi Süleymaniye`de birçok ev bu şekilde restora edildi, buna üniversite de bütçesinin imkanları ölçüsünde yardımcı oldu.

Birçok ahşap bina ise yarı yıkık durumda sıranın kendisine gelmesini bekliyor. Bu binalar arasında görmeye değer bir tanesi, aynı adı taşıyan sokaktaki Kayserili Ahmet Paşa Konağı`dır. Bütün bu çevrede (şimdiki nüfusunun büyük çoğunluğunu Adıyamanlılar oluşturuyor) dolaşmak keyifli bir iştir. Bu arada, çok ilginç olmadıkları ve yolumuzun dışında kaldıkları için sözünü etmediğim, üniversitenin batı kapısının karşısındaki sebille Kapudan ibrahim Paşa Mescidi ve Mektebi`ne, ayrıca, Bozdoğan Kemerci Sokağı`nda, Bayrami Melamiler`in İstanbul`daki ilk tekkesi olan Helvai tekkesine değineyim.

Süylemaniye Camii ve Külliyesi alabildiğine geniş bir alana yayılır. Biz her zamanki gibi camiden başlayalım. Sinan, bunun da "kalfalık" döneminin eseri olduğunu söyler. Herhalde nice baş mimar böyle bir kalfa omayı tercih ederdi.

Süleymaniye, Ayasofya`ya erişmek ve belki de onu aşmak için yapılmış bir girişimdir. Zaten palnı da onunkine oldukça yakındır; doğu-batı aksında iki yarım kubbe, kuzey ve güneyde iki büyük kemer. Kubbe dört geniş paye üzerine oturur. Çapı 26.5 metre, yerden yüksekliği de yaklaşık 50 metredir. Dolayısıyla, Ayasofya`nın boyutlarını aşmamıştır. Ama bu, fiziksel bir durum; estetik açıdan Süleymaniye muazzam bir mimari eser olarak dünyanın en güzel anıtları arasında yer alır.

Güneyde ve kuzeyde payanda duvarları, biraz içeri, biraz da dışarı taşacak biçimde, duvarın içinde saklanmış, dışarıdaki ikişer katlı mahfillerle de göze çarpmayacak hale getirilmiştir. Doğu ve batıda zaten destek işi büyük ölçüde yarım kubbelere kaldığı için payandalar fazla kalın değildir ve göze batmaz. Sinan, restore ettiği Ayasofya`da kemerli yan duvarların zayıflığını gözlemleyerek, bu traz bir istiflemeyi düşünmüş olmalı.

Kubbenin dört köşesinde, payelerin dıştaki devamı olan dört sekizgen kule, yarım kubbelerin altında çeyrek kubbeler vardır. Kubbe kavislerinin birbirleri üzerine kıvrılarak akışı son derece estetiktir. İç mekanda genişlik duygusu kusursuzdur. Payandaların içeri taşan kısımları sütunlar üstüne oturan kemerlerle bağlanmış ve böylece yan nefler oluşturulmuştur.

İç mekanda büyük bir sadelik vardır. Yalnız mihrap tarafında, o da az miktarda, çini kullanılmıştır. Burada ayrıca Sarhoş İbrahim adıyla bilinen dönemin ünlü cam ustasının vitrayları vardır.

Camide kullanılan mermer sütunlar bütün ülke taranarak çeşitli yerlerden getirilmiştir. Sinan dört sütunun ikisini İskenderiye ve Baalbek`ten getirttiğini, birini Vefa çevresinden, birini de saraydan bulduğunu anlatır. Bu arada, "Saray-ı Belkıs-ı Süleyman" diyerek, Ayasofya`nın bazı sütunlarının Hazret-i Süleyman`ın yaptırdığı tapınaktan geldiğini anlatan efsaneyi yankılar. Bir söylentiye göre caminin yapılışı sırasında -temellerine iyice oturması için- bir duraklama olmuş, zamanın İran Şahı küstah bir tavırla, "Satıp da camiyi bitirin" diye, mücevher yollamış. İyice sinirlenen Kanuni bunları unufak edip caminin harcina karıştırmak üzere Sinan`a vermiş. Caminin malzemelerinin nasıl ve nereden bulunup getirildiğini anlatan defterleri, iktisat tarihçisi Ömer Lütfi Barkan yayımlayarak dönemin özellikleri hakkında çok somut bilgiler edinmemizi sağlamıştır.

Kaynak: İstanbul Gezi Rehberi / Murat Belge / Tarih Vakfı Yurt Yayınlar / S:111-115