Eski Türk Defin Geleneklerinin Ahlat Mezar Yapılarındaki İzleri

Türkler İslam’la Orta Asya’da tanıştı. Ama İslam Orta Asya’da bölgenin coğrafi, kültürel ve inanç değerleri ile yoğrularak ve daha esnek bir formda anlaşıldı ve öyle de uygulandı. Orta Asya’dan önce İran coğrafyasına ve daha sonra Anadolu’ya gelen Türkmen boyları  Senkretik/bağdaştırmacı bir anlayışla benimsedikleri inanç sistemlerini ölüm ve öte dünyayla ilgili uygulamalarına da taşıdılar. Türklerin Şamanizm, Atalar Kültü, Yer-Su Kültü, Göktanrı gibi inanç ve tapınımlarını mezar yapılarında, ölü gömme uygulamalarını Anadolu’da en berrak biçimde görebildiğimiz merkezlerin başında Ahlat gelmektedir. Türklerin Anadolu’ya yerleşmelerinde önemli bir başlangıç ve harekat merkezi olarak Ahlat Türkmen nüfusun en yoğun olarak yaşadığı yerleşimlerden olmuştur. Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu gibi Türkmen boy ve topluluklarının yaşadığı Ahlat Kubbetü’l-islam olarak da isimlendirilir. Aslında “kubbe” kelimesi Arapça’da mezarlık anlamına gelir; buradan da anlaşılacağı üzere Ahlat, İslam’ın en büyük mezarlıklarından biridir. 

Ahlat’ta yer alan kümbetler, akıt’lar ve şahideli ve şahidesiz mezar yapıları incelendiğinde bunların eski Türklerdeki kurgan mezarları ile mumyalama usullerini, daha farklı bir formda da olsa devam ettirdiği görülmektedir. İslam’In gösterişli mezar yapılarını yasaklamasına rağmen anıtsal ölçekli mezar yapıları, mumyalama gibi İslami anlayışa tamamen aykırı uygulamaları Anadolu Selçuklu Devleti’nde ve sonrasında görebilmekteyiz.Benzer şekilde Hunlarda, Göktürklerde, Uygurlarda gördüğümüz taş nine, taş baba ve balbal uygulamalarının da iz ve yansımalarını da Anadolu’da görebilmekteyiz.Bu konferansta, söz konusu mezar yapıları üzerinde eski Türklerin inanç sistemleri ve defin gelenekleri de ana hatları ile ele alınacaktır. Bugün hala devam eden Türbe ziyaretleri, türbedeki merhuma dilekleri sunma, adak adama, türbede “hacet penceresi” olması, türbedeki dedeye, babaya bir şeyler adanması gibi inanç uygulamaları ele alınacak ve kümbet ve türbe yapıları üzerindeki etkileri gösterilmeye çalışılacaktır.

Konuşmacı: Tarihçi Dr. T. Cengiz Göncü

Bu konferansa neden katılmalısın?
● Türbe ve kümbet mimarisinin arkasında yatan inanç etkisi, anlayışını öğrenmek,
● Türklerin İslam’ı kabul etmekle beraber onu anlayışlarının, kavrayışlarının eski inançlarıyla bağdaştırılarak ve daha farklı bir şekilde yorumlandığının somut eserler üzerinden öğrenmek
● Eski Türklerin inanç etkisinin Doğu Anadolu’daki izini sürmek
● Türklerin Anadolu’da ilk yerleşim yerlerinden olan Ahlat’ı daha yakından tanımak,
● Türklerin İslam öncesindeki inanç ve defin gelenekleri hakkında bilgi sahibi olabilmek için bu konferansa katılmanızı öneriyoruz. 
Bu konferansta neler öğreneceksin?
● Anadolu’da, özellikle de İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesindeki şehirlerimizi ziyaret ettiğimizde gördüğümüz mezarlar yapıları, Türklerin her ne kadar İslam dinini seçse de eski inançlarının etkisindeki kaldıklarını açık bir şekilde göstermektedir. Bu konferansta bir yandan bu mezar yapılarının mimari özelliklerini ve tarihini diğer yandan da bu mimarinin şekillenmesine eski inanç ve uygulamaların etkisi sorgulanmaktadır. 

Eğitim Seviyesi
Her seviye

Konferanslarımız Hakkında Genel Bilgilendirme
● Bu konferans bilgisayar ya da telefonunuzdan görüntülü olarak gerçekleşmektedir.
● Görüntüler verilirken eğitmen müzede eserler, olaylar ve görüntüde olan yapı/müze hakkında yorum ve anlatım yapmaktadır.
● Konferans sırasında anlatım sürerken eğitmene yazılı olarak soru sormak ya da notlar iletmek mümkündür
● Konferans 2 saat sürmektedir. Her konferans sonrasında 30 dakikalık soru / sohbet bölümü vardır
● Canlı yayın Zoom üzerinden gerçekleşecektir. Yayının gerçekleşeceği Zoom bağlantısı, kayıt yaptıranlara 24 ile 48 saat öncesinden e-posta yöntemi ile paylaşılacaktır.
● Canlı yayına katılabilmek için bu deneyime kayıt yaptırmanız gerekmektedir. 
● Konferansa katılımcı sayısı 75 kişi ile sınırlıdır
● Program öngörülemeyen durumlar nedeniyle değişiklik gösterebilir.
● Antonina Online Mektep etkinliğin akışında değişiklik yapma hakkını saklı tutar.
● Konferansı kaçıranlar için telafi ders yapılmayacaktır.
● Bu konferansın süresi 2 saattir. Konferansın sonunda soru ve yanıtlar için ayrıca 30 dakikalık süre olacaktır.

KONFERANSIN KONUŞMA AKIŞI
● Eski Türklerin inanç sistemi neydi? 
● Eski türklerde ölü gömme uygulamaları nasıldı? (Yakma,tabutla gömme, ağaca asma, 
● Eski Türklerde ölüme ve ölüye bakış? 
● Eski türklerde cenaze uygulamaları nasıldı? 
● Eski Türklerde mumyalama geleneği ve nedenleri; İslam sonrasında uygulanır mıydı? 
● Atalar Kültü’nün kümbet ve türbe yapılarındaki izleri nelerdir? 
● Eski Türklerde çadır kavramı ve cenaze ritüellerindeki yeri? 
● Türbe ve kümbet mimarisi ile çadır arasındaki etkileşimler nelerdir? 
● Bengü ve mengü ne demektir? 
● Bengü taş nedir? 
● Balbal nedir?
● Kurganların yayıldığı coğrafyalar hangileridir? 
● Taşbaba, taş nine nedir? 
● Şahideli ve şahidesiz mezarlıklar
● Kümbet nedir? Kümbet’in mimari bölümleri nelerdir? (cenazelik, mumyalık) 
● Akıt nedir? Akıt’ın kurganla olan benzerlikleri nelerdir? 
● Büyük Selçuklu Mezarlığı’ndaki mezar yapıları hakkında genel bilgiler? 
● Ahlat’ın Anadolu’da Türk tarihi açısından önemi
● Ahlat’taki mezar yapılarıile Orhun kitabeleri arasındaki benzerlik var mıdır? Ahlat mezar taşları içi “Anadolu’nun Orhun Abideleri/kitabeleri” tanımlaması doğru mudur? 

KONUŞMACI
DR. T.CENGİZ GÖNCÜ

1967 İstanbul doğumlu T. Cengiz Göncü, Pertevniyal Lisesi’nden sonra Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. 2000 yılında Marmara Üniversitesi’nde Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı’nda ilk Yüksek Lisansını ve 2006 yılında İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı’nda ikinci Yüksek Lisansını ve aynı enstitüde 2015 yılında (Dolmabahçe Sarayı’nın İnşa Süreci, Mekan ve Teşkilat konulu) doktorasını tamamladı. Doktora tezi Temmuz 2019’da İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Vakfı tarafından yayınlandı. 
T. Cengiz Göncü 1986 yılında TBMM Milli Saraylarda “rehber” olarak başladı; daha sonra aynı kurumda Milli Saraylar Osmanlı Arşivi Sorumlusu (2004-2010), Beylerbeyi Sarayı Müdür Yardımcısı (2010-2012) ve Dolmabahçe Sarayı Müdürü (2012-2016) gibi idari görevlerde de bulundu.
Cengiz Göncü’nün 2011 yılında TBMM Milli Saraylar tarafından yayınlanan “Harem ve Cariyelik” isimli bir kitabı da var. Kendisinin diğer akademik çalışmalarına academia.edu isimli siteden ulaşılabilir.
1993 yılında Profesyonel rehberlik lisansını da alan T. Cengiz Göncü, 2014 yılından bu yana Antonina Turizm kadrosunda rehber olarak görev yapmaktadır. İstanbul ve yurtiçinde turların yanında yurtdışında da Mısır ve Kudüs turlarını gerçekleştirmektedir.