Bir kentin, hem de içinde yaşadığımız kentin masalını anlatıyor Mine Soysal son kitabı "İstanbul Masalı"nda. Bölgenin tarihöncesi mağara yerleşimlerinden kurulan ilk köylere, ilk kent Byzantion`dan Bizans İmparatorluğu`nun başkenti Konstantinapolis`e, Osmanlı başkentinden günümüze dek uzanan ilginç bir masal. Kendisine ilk sorduğum soru da bu oldu. Dünyanın en güzel kentlerinden birinin masalını bu kadar "sahici" anlatmak ciddi bir iş olmalı. Ayrıca, İstanbul`la da başka türlü bir ilişki gerektirir hiç kuşkusuz… Öyleymiş meğer…

Kentlerin masallarını duymaya pek alışık değiliz. Hayvanlarınkini, insanlarınkini çok duyarız ama... Kitabın adı neden İstanbul "Masalı" ?

Yaşayan her şeyin bir öyküsü vardır. Her coğrafyanın öyküler arşivinde çok çok eskiye ait olanlar vardır ki, zaman içinde bezenerek bugünün masalları haline gelmiştir. Kentler, insan yerleşimleri de aslında yaşayan birer canlı. Hele bu kent, İstanbul gibi çok eski, çok büyük ve çok güzelse, elbette onun öyküsü ancak masal olarak adlandırılabilir. Bu kesinlikle bir abartı değildir.

İstanbul gibi binlerce yıllık tarihi olan bir kentin "sahici" masalını yazma fikri nasıl oluştu ?

Bu kitap aslında yeniden kaleme aldığım eski bir çalışma. İstanbul`da, 1996 yılında gerçekleştirilen HABITAT II (İnsan Yerleşimleri Konferansı) için hazırlanan iki büyük sergiden biri olan "Dünya Kenti İstanbul"un bilimsel kataloğunu gençler için özetleyen "Kentler Kenti İstanbul" adlı bir kitap yapmıştım. Tarih Vakfı tarafından yayımlanan bu kitabın baskısı çok kısa bir sürede tükendi ve bir daha da yayımlanmadı. Bense, yine aynı yıl, çocuk ve gençlik kitapları yayımlamak üzere Günışığı Kitaplığı yayınevini kurmuştum. O günlerden beri, İstanbul kitabı aklımda ve yüreğimde bir evrim geçirdi. Her yaştan insanın, bu kenti beylik kalıplar dışında dinleyebileceği, kolay okunan, anlatımı didaktik olmayan, daha çok canlandıran bir kitap olsun istedim. İllüstratör Betül Sayın`la kafa kafaya verdik. Betül`ün hazırladığı örnek desenlerden öylesine etkilendim ki, düşlediğim gibi bir İstanbul kitabını yapabileceğimize inandım. İşe koyulduk. Günışığı Kitaplığı, Mine, Betül; herkes çok çalıştı.

Kitabın en önemli farklılıklarından biri gerçekten de desenleri. Nasıl bir çalışma yaptınız desenlere ilişkin ?

Betül Sayın`la birlikte her desen için ayrıntılı bir çalışma yaptık. Bu bir tür sahne seçimi gibiydi. Desenlerden beklediğimiz, okuyucunun gözünde o anı ya da durumu canlandırarak tanıdık kılsın; ama aynı zamanda, bilimsel açıdan da doğruya en yakın, en akılda kalıcı fikri versin. Okuyucu, bir zamanlar Sarayburnu`nda Byzantion kentinin mermer tapınaklarının yükseldiğini, Konstantinopolis`te çarşıya çıktığında neler görebileceğini canlandırabilsin. Betül`ün hem mimarlık eğitiminin hem de gerçek bir İstanbul âşığı olmasının desenleri çok daha anlatımlı ve güçlü kıldığına inanıyorum. Tıpkı saraylı minyatür ustaları gibi, aylarca çalışma odasına kapanıp, İstanbul`u ve onun hallerini resimledi Betül.

İstanbul Masalı`nda hangi dönemler anlatılıyor ?

Kitapta İstanbul`un başından geçenler başlangıcından günümüze beş bölümde anlatılıyor. Tarihöncesinde İstanbul diye bir yerleşme olmadığı için tüm Marmara Bölgesi`nin başından geçenler konu ediliyor. İkinci bölüm, 2700 yıl önce kurulan ilk Yunan koloni kenti Byzantion`u, üçüncü bölüm Bizans İmparatorluğu`nun başkenti Konstantinopolis`i anlatıyor. Dördüncü bölüm Osmanlı başkenti İstanbul`u, beşinci ve son bölümse Cumhuriyet`in yorgun kentini dile getiriyor. Kitabın ana sahnesi, bugün "Tarihi Yarımada" dediğimiz sur içi bölge... Ne tuhaf, "Tarihi Yarımada" tanımını her kullanışımda açıklamak gereği duyuyorum; çünkü bugün pek çoğumuz bu tanımın neresi için kullanıldığını bilmiyoruz… Bu, üst katta yaşayan büyükbabamızı, ya da ninemizi bilmiyor olmak gibi! Tuhaf...

Sizi, çocuklar ve gençler için hazırladığınız bilimsel içerikli kitaplarla tanıdık. Okulöncesi çocuklar için Türkiye`de ilk özgün örneklerini verdiğiniz Okumalı Boyama Kitapları, ilköğretim öğrencileri için aktivite kitapları ve özellikle "Ala Kitapları". Sizin kitaplarınızdaki ortak yön, çocuklara yaşadıkları dünyanın ya da ülkenin bir başka boyutu daha olabileceğini hissettirmesi. Bunu "gezmeye" özendirerek işliyorsunuz sanki.

Bir çocuğun bu ülkede yaşarken en çok ihtiyacı olan şeyin yolculuk yapmak ve hayal etmek olduğuna inandım hep. Ben her ikisini de yaparak sevdim bu ülkeyi ve insanını. Onların kulağına şarkılar ve şiirler fısıldayarak gezdirmeli bu kentleri. Böylece nerede, neyi yaparak yaşamak istediklerini çok daha çabuk ve iyi anlayacaklarına, daha mutlu bireyler olacaklarına inanıyorum…

"Ala Kitapları" da ülkemizde benzerleri daha önce yapılmamış çalışmalarınızın bir örneğiydi, değil mi ?

Aktif arkeoloji yaşamımı noktalamaya karar verdiğim süreçte ortaya çıktı Ala projesi. Mesleğime gönül borcu ödemek gibiydi belki de. Ala Kitapları, 2500 yıl öncelerinin Batı Anadolu topraklarında gerçekleşen fantastik bir yolculuğu anlatır. Ala çocuk gibi, hiçbir korku ve endişe tanımayan, zeki ve yürekli bir insan yavrusunun gözünden, eski zamanlarda bu ülke nasıl görünür, nasıl algılanırdı?

Arkeolog olmanız dışında bir nedeni var mı eskiye ilişkin yazmanızın? Neden özellikle eski öyküler ?

Bilimsel verilerin aydınlattığı yoldan geçmişi seyretmeyi, orada görebildiklerime (ya da düşlediklerime) ilişkin öyküler anlatmayı seviyorum. Biliyorum ki, geçmişten gelen öykülerde yaşadığımız günün tüm nedenleri ve elbette yarının sırları saklı. Aile tarihini bilmeden büyüyen bir çocuk düşünün. Kendini var eden temel gerçeklerden, değerlerden, özelliklerden habersiz... Binlerce metre yüksekteki kayalık bir zirvede donanımsız kalan dağcının başına ne gelir? Çok ürkütücü...

Röportajın devamı için tıklayın

Röportaj: ÖZLEM ÖZYURT