Iris Andraschek, Halep Sabunu ile ilgili projeye 2015 yılında başladı ve halen bu çalışmasını sürdürüyor. Yüzyıllardır geleneksel olarak zeytinyağı, soda ve defne yağından üretilen Halep Sabunu’nun üretim bilgisi, kültürel miras olarak kabul edilebilir. Öyle ki bileşenlerden defnenin kültürel hafızası Antik Roma’ya kadar uzanıyor; şair Ovidius’un “Dönüşümler”inde Daphne’nin defne ağacına dönüştüğünü görürüz.

  Andraschek 2015 yılında bir sanatçı misafir programı için geldiği İstanbul’da Halep sabunları ile karşılaştığında Suriye’de ve özellikle de bu sabunların üretildiği Halep’te yıkıcı savaş devam ediyordu. Peki ama savaşa, yıkıma ve göçe rağmen bu sabunlar nasıl canlı kalabiliyordu? Sanatçının bu soru üzerinden yaptığı araştırma onu Türkiye’nin Suriye’ye sınır şehri Gaziantep’e, zorla yerinden edilen bir Suriyelinin Halep Sabunu üretimi yaptığı fabrikaya götürdü. Araştırmasını sürdüren sanatçı, 2017 yılının Aralık ayında da defne hasadını ve defne yağı üretimini görmek için Antakya’ya gitti.

  Tüm bu araştırma boyunca çok sayıda eser ortaya çıktı; çizimler, fotoğraflar, videolar, sabunlarla yerleştirme, mozaik… Andraschek, araştırmaya dayalı çalışmasında araştırma sürecinin bizzat kendisini sanat yapıtının önemli bir parçası olarak gördü. Çalışması boyunca video ve fotoğraf kullansa da bu araçların olanı objektif temsil ettiği iddiasına şerh düşmek istercesine el yazısını doğrudan yansıtan çizimlere de başvurdu. Yolculuğu boyunca karşılaştığı ve hikâyesini dinlediği insanların portresini çizdi. Bu yüzden Halep Sabunu projesinin farklı araçlarla çalışılan açık uçlu bir seri olduğunu söylemek gerekir.

  İslam’ın hakim olduğu yerlerde bulunan hanlar, tipik olarak bir avlu etrafında inşa edilmiştir. Hanların giriş kısmında bulunan avlulardan ayrı ayrı erişilebilen odalar, binek hayvanlar ile onların sırtladığı malları yerleştirmek için kullanılırken, birinci katlarda da genellikle odalar bir koridor hizası boyunca yerleştirilmiş ve seyahat eden tüccarlar burada konaklanmış ya da buraları ticaret ofisi olarak kullanmıştır. İstanbul’da türünün en büyüğü olan Büyük Valide Han, 1651 yılında Kapalı Çarşı yakınlarında inşa edildi. Han bugün hala tarihi odalarındaki esnaf atölyeleri ile canlı bir yer. Bu Han’ın içinde bulunan 210 odadan biri (53 numara) dönemsel güncel sanat projeleri, performanslar, mekana özgü yerleştirme ve araştırmalar, seminer ve sanatçı atölye programları için kullanılıyor. Han’daki bu oda şimdi de Iris Andraschek'in enstalasyonuna ev sahipliği yapıyor.

  Sanatçının bu mekanı tercih etme nedeni, onun kamuya açık böylesi alanlara özel ilgisiyle alakalı. Daha önceki projeleri de (“Sınırlar nereye tüydü?” gibi) bu ilginin ispatı niteliğinde. Büyük Valide Han gibi bir yer karşılaşmaya kucak açan bir mekan aynı zamanda; insanlar planlamadan, ansızın burada sanat ve tarihle karşılaşabilir. Dahası, böylesi tarihi yerler beyaz küp (White Cube)vari yerlerin aksine sanat eserine bir anlam daha katıyor.

  Osmanlı İstanbul’unun tam merkezindeki Büyük Valide Han, asırlarca kervanların uğrak yeri oldu. Döneminde ticari olduğu kadar siyasi, sosyal ve dini bir merkez olarak da kullanılan Han, birçok kültüre ve farklı coğrafyaların insanlarına ev sahipliği yaptı. Han’ın bu “melez” tarihi, Halep Sabunu’nun melezliğiyle de temas ediyor. Projenin başlangıç noktası insan hikâyeleri ya da küçük bir işletmenin öyküsü olsa da “büyük” konuları tartışmaya açıyor; sınırlar, ulus-devletlerin yayılmacılığı, (insan gibi bitkinin de) yerinden edilişi… Suriye’deki savaş Halep’i yakıp yıkarken oradaki maddi ve manevi mirası tehlikeye attı, atıyor. Halep Sabunu bu altüst oluşun önemli sembollerinden.

  Büyük Valide Han’daki Halep sabunlarının bulunduğu yerleştirme, bugün artık savaş nedeniyle yıkılmış olan tarihi Halep Kapalı Çarşısı’nın (Souq El Medine) zemin planını hatırlatacak şekilde oluşturuldu. Ayrıca Gaziantep'teki sabun üretim sürecini anlatan “Sapun Ghar” (20 dk, 2016) isimli video da sergide yer alıyor.