Rusya’da tiyatronun Batı Avrupa tiyatrosunun etkisi altında olduğu, daha çok uyarlamaların yazıldığı, oynandığı ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısında, Rusya’ya özgü olanın peşinde olan Gogol, arkadaşı Puşkin’in anlattığı bir anekdotu Müfettiş adıyla oyunlaştırır. 1836 yılında yazılan Müfettiş, dönemin Rusya’sına ve bürokrasisine ayna tutar.

Yazar, oyunun başına koyduğu Rus atasözünde olduğu gibi, bu görüntünün sorumlusunun ayna olmadığını gösterir. Yerel yönetim, adalet, eğitim, iletişim, hayır kurumları, polis, tüccarlar gibi bütün unsurlarıyla birlikte ele aldığı bir taşra kasabasını büyük resmin bir mikrokozmosu olarak gören Gogol, ülkedeki yozlaşma ve yolsuzluğun boyutlarını, Bakhtinci bir karnaval havası içinde gösterir. Satirik bir kahkaha üreten oyun, Gogol’un sözleriyle, “kahkahanın ardındaki derin üzüntüyü” de hissettirir.

Hâlâ en iyi Rus oyunlarından biri olarak kabul gören oyun, komedya ile tragedya arasında, grotesk olarak tanımlanabilecek bir mekan-zamana yerleşir. Grotesk, değerlerin yozlaştığı, anlamsızlaştığı, hiçbir şeyin hiçbir şeye işaret etmediği bir iklimde gerçekleşir. Tragedyada olduğu gibi iki olumlu değerin ya da komedyada olduğu gibi biri olumlu diğeri olumsuz değerin çatışması değildir söz konusu olan.

Olumsuzla daha olumsuz arasında geçer olaylar. Ağlanacak hale gülmekten başka çare yoktur. Ancak kahramanlardan biri, gülerek oyunu izleyenlere, “ne gülüyorsunuz, kendinize gülün siz” diyerek, eleştiri oklarını yozlaşma ve yolsuzluğa izin veren, hafife alan, göz yuman seyirciye de yönlendirir.