Padişahlar arasında II. Bayezid Eyüp`te gömülmek istemiş, ama oğlu Yavuz Selim bu isteğine kulak asmayıp kendi camisinin arkasında türbe yaptırmıştı. Böylece, Eyüp`te yatan tek padişah, Türkiye`de ölen son padişah olan Reşat`tır.

Eyüp Sultan
Semtin başlıca anıtı Eyüp Sultan Camii`dir. Ebu Eyyub Ensari, Hazret-i Muhammet`in arkadaşı ve sancaktarıydı. 674-78 arasındaki, İstanbul`un Araplar tarafından ilk kuşatılması sırasında ölmüş ve burada gömülmüştü. Fatih Mehmet`in şehri kuşatması sırasında mezarı yeniden bulundu ve şimdiki türbe ve cami de bu noktada yaptırıldı. Mezarın bulunmasıyla ilgili çeşitli hikayeler vardır. Bunlarda, Fatih`in hocalarından Akşemseddin`in de adı geçer. Evliya Çelebi`ye göre Akşemseddin uykuya dalar, uyanınca da mezarın o noktada olduğunu bildirir. Toprak kazılır, mezar ve içinde Eyüb`ün bozulmamış cesedi bulunur. Bunun biraz değişik versiyoununda da, Akşemseddin, düşünde gördüğü noktaya çubuk diker. Bir nedenle çubuğun yeri değiştirildiği halde gene orayı bulur; kazılınca mezar ortaya çıkar. Öte yandan, dikilen çubuklar da büyüyüp şimdinin ulu ağaçları haline gelir.
Aslında bu mezarın yerini Bizanslılar biliyor, ona saygı da gösteriyorlardı. Zaten söz konusu kuşatmanın kaldırılmasında, bu mezarın korunması, Arapların koşulları arasındaydı. Çeşitli tarihlerde çeşitli Arap gezginleri de bunun böyle olduğunu yazmışlardı. Gene de Fatih ordusunun moralini yükseltmek için böyle küçük bir oyun oynamış olabilir. Fetihten kısa bir süre sonra cami, türbe ve külliyeyi yaptırdığı biliniyor.
Eyüb`ün adı buranın kısa sürede İstanbul`un Müslümanlar için kutsal bir yer olmasına yetti. Osmanlı padişahları tahta geçtikleri zaman burada Osman`ın kılıcını kuşanırlardı (Peygamber`in, Halife Ömer`in, Yavuz Selim`in kılıçları da kullanılmıştır). Çevrede Bizans döneminde de küçük bir yerleşim olduğu biliniyor. Bu yerleşim genişledi. Eyüp, "bilad-ı selase"den biri haline geldi. Bu "üç şehir" ya da "belde", suriçi İstanbul`u çevreleyen Galata, Üsküdar ve Euyüp`tür. Bunların her birinin bir "kadı"sı vardı (onun için "kaza" denirdi).
Cami 18. yüzyılda, muhtemelen Fatih Camii`nin de yıkılmasına yol açan büyük depremde fazlasıyla hasar gördü. 19. yüzyılın başında onarımdan geçti. Onarımı yaptıran III. Selim`di. Böylece bina özgün özelliklerini büyük ölçüde kaybetti. Ancak, Sinan`ın Azapkapı`daki Sokollu Camii planına epey yakındır; bu bakımdan, dönemin öbür barok yapılarına pek benzemez. Minareleriyse, III. Ahmet zamanından kalmadır. Külliyeden bugüne kalan, türbe dışında, hamamın bir kısmıdır. Türbe de II. Mahmut zamanında onarımdan geçmiştir. Osmanlı tarihinin pek çok önemli kişisi bu türbeye çok değerli avizeler, şamdanlar, askı ve levhalar armağan etmişlerdir.
İstanbullu ya da İstanbul`u gezip görmeye gelen Müslümanlar için Eyüp başlıca dini ziyaret merkezidir. Erkek çocukların sünnet öncesinde buraya getirilmesi başlıca geleneklerdendir, ama zorlu bir maça çıkacak bir futbol takımının oyuncularından şifa arayanlara kadar herkes buraya gelir. Bu bakımdan, her zaman, şehrin en kalabalık yerlerinden biridir. Cami ve çevresi hıncahınç doludur.

"Ladini" Eyüp
Bütün dini önemine rağmen Eyüp semti gayrimüslümlerin de oturduğu bir semtti; Bulgarlar, Ermeniler de yaşamış, özellikle Bulgarlar bahçecilik ve mandıracılık yapmışlardı. Bu mandıralar nedeniyle eskiden Eyüp kaymağı da ünlüydü. Gene çok ünlü Eyüp kebapçılarının dükkanlarının sıralandığı çarşı içinde kaymakçı dükkanları da vardı. İstanbul`un çeşitli semtlerinde güvenlik güçleriyle köşe kapmaca oynayan fuhuş erbabı da bir aralık kapağı Eyüp`e atmış, bu kaymakçı dükkanları da buluşma yeri haline gelmişti. Çeşitli zamanlarda kadılar, hatta padişahlar, bu buluşma yerlerine karşı harekete geçmişleridir. Kebapçılar, kaymakçılar, 1950`lere gelinceye kadar ortadan kalktı.
Eyüp oyuncakları biraz daha devam edebildi. Daha Evliya Çelebi zamanında buraya 100 kadar oyuncakçı dükkanı vardı ve oyuncak imalathaneleri de çevrede toplanmıştı. Her türlü düdük, davul, tahta araba, beşik topaç, hacıyatmaz buırada yapılır, bütün ülkeye buradan dağılırdı. Ama günümüzün yeni oyncakları karşısında bunların bir çekicicliği kalmadığı için Eyüp oyuncakçılığı da bür süre önce sona erdi.

Mezarlıklar
Eyüp Sultan Camii`nden ileriye ve yukarıya gidince, mezarlıklara dalarız. Bu tepenin sonunda, Pierre Loti`nin gittiğine inanıldığı için onun adıyla anılan , bir hayli turistikleşmiş bir kahve vardır. Çevre sırtlar, Haliç`in bu yöresi, bölümün başında andığım sanayileşme tarzından ötürü çekiciliğini iyice kaybetmiş durumda, gene de, Haliç`in ağzına doğru bakıldığında da buradan iyi bir İstanbul manzarası seyretmek mümkün.
Kahvenin ilerisinde, ayrıca, Karyağdı ve Kaşgari tekkeleri vardır.
Her kültürün bir "ölüm at-lkültürü" olur. İslam, hayatla ölümü birbirinden fazla ayırmamaya çalışan bir görüş ve anlayış geliştirmiştir. "Bugün buradayız, yarın yokuz", tavrındadır. Ölen insan, toprağa, yani başlangıca döner. Tabut, bu dönüşü güçleştirmeyecek şekilde, oldukça dermeçatma yapılır ve mezara konduktan sonra aralık bırakılır. Hıristiyanlığın bahçe gibi, çok bakımlı mezarlık anlayışı ( ve bütün o muhkem tabutlar) İslam`da yoktur. Geleneksel mezarlıklarda, taşa, ölenin hayatta giydiği başlık türü oyulurdu. Ölümle ilgili, bundan başka bir süs, dekorasyon bulunazdı. Bugünlerde bazı mezarlıkalrda görülen, büyük, ev gibi, mermer mezarlar Batı etkisinin ürünüdür.
Greko-Latin kültüründe mezarlık, nekropolis, şehir dışında olurdu. Yerleşikken Türkler de bu geleneği benimsediler. Şehir içinde, ancak cami hazretleri ya da varlıkları bazı rastlantılara dayanan tek tük küçük mezarlıklar görünür. Ama büyük mezarlılar sur dışındadır- ya da, Anadolu yakasındaki Karacaahmet gibi, bir zamanlar şehir dışı sayılan yerlerde.
Az önce uğradığımız Karyağdı Bayırı`nda bir "Cellat Mezarlığı" vardı. Bu sevimsiz mesleği icra edenlerle aynı yerde gömülmek, belli ki, İstanbul halkına istenir bir şey gibi görünmemiş. Bu mezarlığın önemli bir özelliği de taşlarının yazısız olmasıdır.
Mezarlıkta en sık rastlanan ağaç servidir. Bunu Türkler başkalarından almış olabilirler, ama zamanla servi Türk mezarlığının tanımlayıcı özelliği haline geldi. Ağaçların dalları, yaprakları ne kadar yayvan olursa, toprak altında kökleri de o kadar yayılır. İnce uzun servi bu bakımdan uygun görülmüş olmalı; kökleri derine doğru inip mezarları bozmaz diye. Yahudiler gibi hiç ağaçsız mezar da Türkler`e kasvetli gelmiş olmalı; böyle formüle edilmiş bir inanç olmamakla birlilkte, ağaçların toprağa soluk aldırdığı, bunun da ölülere hava aldırdığı yolunda blinçaltı bir eğilimin sonucu olabilir bu.
Ama sonuçta Türk mezarlığı bakımsız, karma karışık bir yerdir. Taşlar üst üste devrilmiştir, dar geçitleri ot bürümüştür. Bu hava, mezarlığın her türlüsünün zorunlu olarak akla getirdiği ölüm kavramına bir doğallık kazandırır. Ayrıca, vaktiyle şehir dışında yapılmış olsa bile, yaşanan hayatla iç içedir mezarlıklar. Eski fotoğraflarda olduğu gibi şimdi de, ağaçtan ağaca bağlanmış çamaşır ipleri bile görebilirsiniz. Bütün bunlar, hayatla ölümü ayıran çizginin, bireysel hayatta olmasa da, genel kültürde epey belirsiz olduğunu vurgular.

Kaynak:İstanbul Gezi Rehberi / Murat Belge / S:191-199 / Tarih Vakfı Yurt Yayınları